BÝR AKÇAY MASALI '' KHRYSA, KHRYSES, KHRYSEÝS, KÝRSE ALANI ''
(Deðerli arkadaþýmýz Av.Recep Memiþ, bugün bizleri antik çaðda Edremit Körfezi'nde bulunan þehirlerde ''Masalsý'' bir yolculuða çýkarýyor. Bu güzel yazýyý bizlerle paylaþtýðý için kendilerine çok teþekkür ediyorum.)
Ýlyada; ozan Homeros’un Truva savaþýný anlattýðý ünlü destanýn adýdýr. Birinci bölümü tutsak iki kadýn ekseninde Agamemnon ve Akhilleus arasýnda yaþanan tartýþmaya ayrýlmýþtýr
Ýlion (Truva) sahilinde ordugah kuran Akha'lar kente saldýrmadan önce civar kentleri yaðmalamaya giriþir. Bu talan furyasýnda en aðýr zararý Adramyttion körfezinde bulunan kentler görmüþtür. Khrysa da bunlardan biridir. Khryseis; Khrysa kentinde bulunan Apollon Tapýnaðý Rahibi Khryses’in kýzýdýr. Yaðma esnasýnda Akhilleus tarafýndan Thebe (kalýntýlarý Hacýaslanlar, Tepeoba, Havran arasýndadýr) kentinde tutulmuþ ve ganimetin paylaþýmýnda Agamemnon’a verilmiþtir. Akhilleus ise öldürdüðü Lyrnessos kralýnýn dul karýsý Briseis’i köle olarak almýþtýr.
Rahip Khryses gelir ve kýzýný geri vermesi için Agamemnon’a yalvarýr. Agamemnon kýzý vermeyince Tanrý Apollon Akha ordusuna veba salar. Dokuz gün boyunca ordu vebadan kýrýlýr. Bilici Kalkhas kýzý vermezse hastalýktan kurtulamayacaklarýný söyler. Agamemnon Khyrseis’i vermeye razý olur ama bu kez Akhilleus’un kölesi Briseis’e el koyar. Duruma sinirlenen Akhilleus savaþa katýlmama kararý alýr ve barakasýna çekilerek annesi deniz tanrýçasý Thetis'ten öcünü almasýný ister. Thetis Zeus’un yardýmýna baþvurur. Zeus Akhilleus katýlmadýkça Akha’larýn savaþý kazanamayaðýna hükmeder. Agamemnon savaþýn kaybedilmekte olduðunu görünce, Akhilleus'un yeniden savaþmasýný temin için Briseis’i geri vermek zorunda kalýr.
_______________________________________________
Öyküdeki “Khryse/is” adýnýn, Akçay ve Akçay Antandros Yürüyüþ gruplarýyla paylaþtýðýmýz en güzel gezi parkurlarýndan biri olan “Kirse Alaný” adýna benzerliði ilgimi çekti. ‘Kirse’ olarak Türkçe’de halk aðýzlarýndaki anlamlarýna göz atmaya çalýþtým önce… Tatmin edici bir sonuca rastlayamadým. Prof. Dr. Bilge Umar “Khrysa” sözcüðünün, Luwi-Pelasg dilindeki ana tanrýça ‘Kurassa’dan türetildiðini ve Helen dilinde “altýn” ya da “altýndan” anlamýna geldiðini belirtmiþtir. Ana tanrýça güneþ tanrýçasýdýr ve Apollon da güneþ tanrýsýdýr. Sonraki dönemlerde “farelerin efendisi” anlamýnda “smintheus” sýfatýyla birlikte “Apollon Smintheus” olarak ta adlandýrýlmýþtýr.
Günümüzde “Apollon Smintheus Tapýnaðý”nýn da bulunduðu “Kyrsha” antik kenti Ezine/Ayvacýk sahili yakýnlarýndaki Gülpýnar yanýndadýr. Ancak antik tarihçi Strabon, eski Kyrsha kentinin Edremit körfezinde bulunduðunu ve Truva’nýn müttefiki olarak yaðmalandýktan sonra halkýnýn sürgün edildiði þu anki yerinde yeniden kurulup, tapýnaðýn da yeniden inþa edildiðini belirtmektedir. :
“Khrysa deniz kýyýsýnda, limaný olan küçük bir kasabadýr. Yakýnýnda ve yukarýsýnda Thebe bulunur. Burada da Apollon Smintheus tapýnaðý vardýr ve Khryseis buralýdýr. Fakat bu yer þimdi tamamen terk edilmiþ ve tapýnak Kilikia’lýlar kýsmen Pamphylia’ya ve kýsmen de Hamaksitos’a sürüldükleri sýrada Hamaksitos’un yakýnýnda bulunan þimdiki Khrysa’ya taþýnmýþtýr.” (Strabon, Geographika –Antik Anadolu Coðrafyasý- bölüm: XIII-I-63 sayfa: 147, Arkeoloji ve Sanat Yayýnlarý, Çev. Prof. Dr. Adnan Pekman, yedinci baský 2012, ISBN 978-975-7538-20-2)
Eski “Khrysa” kentinin Edremit ovasýnda Antandros ile Adramyttion (Ören) arasýnda bir yerde ve deniz kýyýsýnda olduðunu söylüyor Strabon. Gene de günümüzdeki konumu tam olarak lokalize edilebilmiþ deðildir. Ancak Strabonun verdiði tariflerden yaklaþýk bir sonuca varmak mümkündür.:
“Adramyttion topraklarýnda Khrysa ve Killa vardýr. Bugün dahi Thebe dolaylarýnda içinde Killa Apollonu’nun tapýnaðý bulunan "Killa" adýnda bir yer ve Ýda Daðýndan çýkarak kentin içinden akan Killaios adýnda bir ýrmak vardýr. Bu yerler Antandros topraklarý yakýnýndadýr. …” ( Strabon, ayný kitap, bölüm: XIII-I-62 sayfa: 147)
“Vaktiyle Lydia'lýlara tabi olan Adramyttion yakýnýndaki topraklar þimdi Mysia'lýlara aittir. Adramyttion'da Lydia'lý kapýsý adýnda bir kapý vardýr; söylediklerine göre kent Lydia'lýlar tarafýndan kurulmuþtur. Komþu kent Astyra ' nýn Mysia'lýlara ait olduðu söylenir. Biz zamanlar burasý küçük bir kasabaydý ve burada kutsal bir alanda Astyrene Artemis'inin tapýnaðý vardý. Bu tapýnakla birlikte burada yapýlan ayinleri de yakýn komþularý olan Antandros'lular yönetirdi. Burasý eski Khrysa'dan 20 stadion uzaklýktadýr ki buranýn da tapýnaðý bir kutsal alandadýr; Akhilleus'un tahkimatý da buradaydý. Daha içerde elli stadion uzaklýkta þimdi terk edilmiþ olan Thebe bulunur.” (Strabon, ayný kitap; bölüm: XIII-I-65 sayfa: 149)
Anlatýmlardaki ayýrdedici vurgular þunlardýr.:
1- Khrysa ve Killa birbirine yakýn iki yerleþimdir.
2- Khrysa deniz kýyýsýndadýr ve limaný vardýr.
3- Thebe Khrysa’nýn (ve muhtemelen komþusu Killa’nýn da) yakýnýnda ve yukarýsýndadýr. Thebe antik kenti kalýntýlarýnýn Hanlar Yolu kýyýsýnda, Havran’a baðlý Kumluca ve Tepeoba arasýnda olduðunu biliyoruz.
4- Bu kentler Antandros (Altýnoluk) ve Adramyttion (Burhaniye/Ören) arasýndadýr.
5- Astyra , “Güre” dedir ve kazýlarý baþlamýþtýr. Khrysa ile arasý 20 stadiondur.
6- Killa’nýn içinden “Killaios” ýrmaðý akar ve içinde “Killa Apollonu Tapýnaðý” vardýr.
Bu durumda;
Güre ve Ören arasýndaki sahilde olmasý gereken Liman kenti Khrysa’nýn konumu Akçay ile uyumlu görünmektedir.
“Khrysa”ye komþu olan ve içinden Killaios ýrmaðý akan “Killa” adlý yerleþim, günümüzde Akçay’a komþu olan ve içinden Zeytinli Çayý akan “Zeytinli Köyü” olmalýdýr.
Güneþ tanrýsý Apollon üzerinden, Luwi/Pelasg’larýn güneþ tanrýçasý (ana tanrýça) “Kurassa”ya uzanan çaðýrýþýmlarý barýndýrarak günümüze taþýnmýþ “Kirse Alaný” adlandýrmasý da söz konusu tapýmlarla baðlantýlý bir tapýnak ya da kutsal alana iþaret ediyor olmalýdýr.
Hepimiz muhteþem doðasýndan doyumsuz hazlar alarak geziyoruz bu daðlarda. Buna kuþku yok… Ama bir de günümüzden bu kadar uzak ve günümüz kültüründe bu kadar etkin masal tadýndaki yaþanmýþlýklarla baðlar kurabilirsek, ihtiþamý katlanýr diye düþündüm. Amatör meraklarýmý, bunun için paylaþmak istedim sizlerle.
Sevgi ve saygýlarýmla..
Recep Memiþ
